Yunanca “ethos”(töre) sözcüğünden türeyen“Etik” terimi
felsefenin dalıdır; bireyin davranışlarındaki temel değerleri araştırır. Bilim
etiği araştırma&yayınlarda dürüstlük, açıklık, nesnellik, diğer bulgulara
saygı gibi hususlarla uğraşan uygulamalı etik alanıdır. (Boydak,2011:15-16)
 |
| Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük |
Yükseköğretim kurumları ve çalışanları araştırma ve
yayınlarında etik konusuna önem vermelidir. Bilim etiği konusunda rehber olma
işleviyle TÜBA bilimsel araştırma ve etik konusuna ilişkin temel ilkeleri 2001
yılında kamuoyu ile paylaşmıştır (http://eski.tuba.gov.tr/tr/etik/888.html). Bu
ilkeler:
1. Gerçeğe Uygunluk: “Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle
yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilir (...) Bu yöntemlerle varılan
sonuçlar saptırılamaz, elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçları imiş gibi
gösterilemez”.
2. Bilimsel Araştırmanın Zarar Vermemesi: “Araştırmanın
deneklere zarar vermemesi, deneklerin olası riskler konusunda açık şekilde
bilgilendirilmesi ve deneye katılım kararının etki ve baskı olmaksızın özgürce
alınması gerekir (...)”.
3. Sorumluluk & Haklar: “Bilim insanları araştırma
sonuçları ile ilgili olarak toplumu bilgilendirmek, olası zararlı uygulamalar
konusunda uyarmakla yükümlüdürler (...)”.
4. Yazarlar: “Araştırma sonuçları araştırmayı yapanların
tümünün isimleriyle yayınlanır”. Etkin katkısı olmayanların ismi eklenmez.
5. Kaynak Gösterme & Alıntılar: Bilimsel veya kamuoyuna
yönelik her türlü yayında yararlanılan tüm kaynaklar önceden yayınlanmamış bile
olsa bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir.
Hiçbir çeviri izin alınmadan, asıl kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
6. Bilim İnsanı & Akademik Etkinliklerde Etik: “Bilim
insanı, akademik yaşamının bütün evrelerinde ve öğretim, yönetim ve akademik
değerlendirmelere ilişkin görevlerde bilimsel liyakatı temel ölçüt olarak kabul
eder, temel etik kurallarının dışına çıkmaz ve çıkılmasına göz yummaz”.
Bilim topluluğu uzun yıllar kendi içinde denetleme
mekanizması geliştirmiş olsa da son yıllarda bilimsel başarı ölçütü olarak
yayın yapmanın önem kazanması bilim insanları üzerindeki baskıyı arttırmıştır.
Kaynak gereksinimi ve yarış da etik sorunları arttırmaktadır (TÜBA, 2002).
Peki etik dışı davranışlar (scientific deception) nelerdir?
Dürüstçe çalışırken yapılan hatalar, disiplinsiz çalışma sonucu ortaya çıkan
yanlışlar ve doğrudan ve istemli olarak yapılan aldatmacalar şeklinde 3 gruba
ayırmak mümkündür (TÜBA, 2002).
Etik dışı davranışlar arasında disiplinsiz araştırma,
yinelenen yayın (duplication), aldatmaca (falsification), aşırmacılık
(plagiarism) yer alır. Etik dışı davranışın nedenlerinin başında bilimsel
araştırma eğitim, disiplin ve etiğinin öğretilmemesi gelmektedir (TÜBA, 2002).
Öğrencilerin etik olmayan davranışlar sergilemelerinde
sistem&kültürün baskısı gibi makro boyuttan bahsedebiliriz. Bilgi eksikliği
ve kaynakların verilmediği derslerle önlerinde yanlış örneklerle karşılaşmaları
da mikro boyutta öğrencileri etik olmayan davranışlara itmektedir.
Doğruluk, güvenilirlik, sorumluluk, adalet, saygı gibi temel
değerlere dayanan akademik dürüstlük (integrity) akademik etik için temel
teşkil etmektedir. Bu sebeple etik konusu kadar dürüstlük konusu da
üniversitelerin gündeminde yer almalıdır.
 |
| Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük |
Birçok Amerikan üniversitesinde onur listeleri akademik
dürüstlüğü teşvik eder, intihal&aldatma konusunda katı politikalar
uygulanır. Kansas&Duke Üniversitelerinde öğrenciler baştan akademik
dürüstlük konusunda söz verir (http://emeraldgrouppublishing.com/teaching/issues/ethics.htm).
İntihal ile mücadelede hem dürüstlüğü teşvik edecek uygulamalar yapılmalı, hem de konu hakkında öğrenciler bilgilendirilmelidir. Örneğin Utrecht Üniversitesi (Hollanda) “akademik dürüstlük kontrol listesi” hazırlamıştır: (http://students.uu.nl/en/files/uu-academicintegritypdf)
Bir başka örnek de Waterloo Üniversitesi (Kanada) tarafından akademik dürüstlük bilgisi ve anlayışının öğrencilerde geliştirmek amacıyla geliştirilen “Akademik Dürüstlük Mobil Uygulaması”dır. (https://uwaterloo.ca/academic-integrity/integrity-matters-academic-integrity-research-study)
Bilim etiği konusunda yükseköğretim çalışanlarının,
özellikle öğrenci&genç araştırmacıların etik sorun&olumsuzluklarla
karşılaşmadan, akademik yaşamlarını sürdürmelerine yardımcı olmak için İstanbul
Üniversitesi Etik Kurulu tarafından çıkarılan Bilim Etiği kitabı önemli bir
örnek
 |
| Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük |
Uluslararası Akademik Dürüstlük Merkezinin (ICAI) (https://academicintegrity.org) yayınladığı 1992-2012 arasında akademik dürüstlük üzerine yazılmış en iyi makale ve kitap bölümleriyle ilgili doküman (https://academicintegrity.org/wp-content/uploads/2017/12/462c19_88fa30a3dcff420bb6b3ea84697d8b1b.pdf)
Bilimsel etik konusunda en önemli sorunlardan biri olarak
dile getirdiğimiz kaynak gösterme ile ilişkili olarak: (https://www.youtube.com/watch?v=bT6S4ERI0o8)
Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük” üzerine bazı notlar
zincirini arkadaşımız Dr. Melike AKBIYIK hazırladı.
Çok teşekkür ederiz.
Bu yazı İstanbul Sosyolojisi adlı twitter kullanıcısının gönderilerinden derlenmiştir. Yazının aslına ulaşmak için: TIKLAYIN
Akademik çalışmalarınızda fayda sağlayacak programlar, uygulamalar, siteler ve araçları bir sayfada topladım. Sayfaya gitmek için TIKLAYIN
- Akademik paylaşımlar
- Açık arşiv siteleri
- Ücretsiz kurslar
- Burs ilanları
- Kongre/Sempozyum ilanları
Link:
Not: Telegram Kanalımı takibe alanlar birbirlerini göremez ve özelden mesaj yazamazlar. Ayrıca tüm paylaşımlar sadece yönetici tarafından yapılır.
Paylaşımlar 19:00-22:30 saatleri arasında yapılmaktadır.
